Fot. Zbigniew Niewiadomski, Centrum UNEP/GRID - Warszawa
Przyjęcie Konwencji Karpackiej w 2003 r. poprzedził szereg inicjatyw podejmowanych przez samorządy, środowiska naukowe i organizacje pozarządowe z regionu Karpat. Początkowo inicjatywy na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju Karpat miały ograniczony zasięg geograficzny - krajowy lub transgraniczny (w ramach współpracy dwustronnej lub trójstronnej), z biegiem czasu przybrały jednak charakter makroregionalny i uzyskały wsparcie rządów państw karpackich oraz organizacji międzynarodowych.
Za pierwszą taką inicjatywę można uznać podpisany dnia 6 maja 1924 r. Protokół Krakowski, stanowiący załącznik do oświadczenia rządowego z dnia 19 grudnia 1925 r. (Dz. U. R. P. r. 1925, Nr. 133, poz. 952).
Protokół Krakowski dotyczył uregulowania spraw granicznych między Polską a Czechosłowacją, zgodnie z rekomendacją Ligi Narodów (której zadania przejęła w 1946 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych). W Protokole znalazły się też uzgodnienia podkreślające potrzebę zawarcia Konwencji - umów międzynarodowych na rzecz rozwoju turystyki oraz ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrody i krajobrazu w obszarach przygranicznych:
Utworzenie pierwszego na świecie transgranicznego obszaru chronionego (Waterton-Glacier International Peace Park) na granicy pomiędzy USA i Kanadą (na podstawie konwencji wspomnianej w Protokole Krakowskim z 1924 r.) zostało oficjalnie ogłoszone dnia 16 czerwca 1932 r. Zaledwie miesiąc później w Karpatach (17 lipca 1932 r. w Szczawnicy i we wsi Červený Kláštor) wspólnie obchodzono uroczystość otwarcia pierwszego w Europie (a drugiego na świecie po Waterton-Glacier) międzynarodowego parku przyrody, składającego się z parku narodowego po stronie polskiej oraz rezerwatu przyrody po stronie słowackiej, utworzonych w Pieninach w 1932 r.
Kolejną podobną inicjatywą była propozycja utworzenia w Karpatach trójstronnego rezerwatu biosfery, zgłoszona w maju 1990 r. przez polską delegację na konferencję Programu UNESCO „Człowiek i Biosfera” (MaB) w Kijowie. Już we wrześniu 1991 r. doszło do podpisania stosownego porozumienia ministrów środowiska Polski, Słowacji i Ukrainy. Początkowo transgraniczny status uzyskał w listopadzie 1992 r. jedynie dwustronny polsko-słowacki RB Karpaty Wschodnie/Beskidy Wschodnie. W grudniu 1998 r. Program UNESCO-MaB nominował pierwszy na świecie trójstronny transgraniczny Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie.
Zobacz również:
Program UNESCO „Człowiek i Biosfera” (MaB)
UNESCO Man and the Biosphere Programme
W styczniu 1994 r. zawiązało się pierwsze nieformalne stowarzyszenie pozarządowych grup ekologicznych działających na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim (Międzynarodowy Karpacki Most).
W dniach 18-19 czerwca 1997 r. w Warszawie miało miejsce uroczyste posiedzenie Komisji Ochrony Środowiska Senatu RP pod hasłem Karpaty Łączą, z udziałem Marszałka Senatu RP Adama Struzika, Przewodniczącego Komisji Ryszarda Ochwata oraz gości zagranicznych z krajów karpackich. W trakcie posiedzenia Minister Ochrony Środowiska RP Stanisław Żelichowski przedstawił raport o stanie przyrody i środowiska Karpat.
W dniach 24-28 lutego 1998 r. w Krakowie z udziałem przedstawicieli państw karpackich oraz Komisji Europejskiej zebrała się międzynarodowa konferencja The Green Backbone of the Central and Eastem Europe (Zielony kręgosłup Europy Centralnej i Wschodniej).
W 1999 r. zawiązała się Inicjatywa Ekoregionu Karpackiego (Carpathian Ecoregion Initiative - CEI) skupiająca około 50 organizacji z sześciu krajów karpackich, wspierana przez WWF. Rezultatami tej inicjatywy było m.in. opublikowanie pierwszego wspólnego raportu pt. „Stan Karpat”, dotyczącego problemów ochrony zasobów naturalnych i wyzwań rozwojowych stojących przed mieszkańcami regionu, oraz zwołanie w Bukareszcie w kwietniu 2001 r. Szczytu Karpacko-Dunajskiego.
Jednym z rezultatów projektu realizowanego z udziałem ok. 150 przedstawicieli karpackich gmin i organizacji ekologicznych z Polski, Słowacji i Ukrainy była przyjęta w listopadzie 2000 r. w Nowym Sączu Deklaracja Memoriału Karpackiego, opracowana przez tematyczne zespoły ds. ochrony różnorodności kulturowej i przyrodniczej, współpracy transgranicznej, turystyki i rolnictwa, oraz zintegrowanego zarządzania środowiskiem Karpat.
W styczniu 2001 r. Ministerstwo Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy zwróciło się z prośbą do Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (United Nations Environment Programme, UNEP) o pomoc w przeprowadzeniu międzynarodowych konsultacji odnośnie możliwości przyjęcia specjalnego porozumienia międzynarodowego na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju Karpat.
W dniach 29-30 kwietnia 2001 r. w Bukareszcie (Rumunia) zebrał się Szczyt czternastu państw dotyczący środowiska i zrównoważonego rozwoju w regionie karpacko-dunajskim (Green Light for Europe - Summit on Environment and Sustainable Development in the Carpathian and Danube Region). Przyjęta dnia 30 kwietnia 2001 r. deklaracja końcowa tego szczytu – Deklaracja o Środowisku i Zrównoważonym Rozwoju Regionu Karpacko-Dunajskiego umożliwiła oficjalne procedowanie w sprawie proponowanego wielostronnego porozumienia na rzecz regionu karpackiego.
Pierwsze nieformalne (na szczeblu eksperckim) konsultacje międzynarodowe miały miejsce w dniach 6-7 listopada 2001 r. w Kijowie. Podczas tego spotkania określono m.in. możliwy zakres tematyczny przyszłego porozumienia.
Proklamowanie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 2002 r. jako Międzynarodowego Roku Gór (the International Year of Mountains) oraz utworzenie w trakcie włoskiej prezydencji Konwencji Alpejskiej „Partnerstwa Alpejsko-Karpackiego” miało znaczący wpływ na wsparcie przez Państwa będące Stronami Konwencji Alpejskiej procesu prowadzącego do uzgodnienia Konwencji Karpackiej (o wsparcie państw alpejskich dla inicjatyw rodzących się w innych regionach górskich apelował wcześniej dyrektor UNEP podczas 6. posiedzenia Konferencji Alpejskiej w Lucernie w październiku 2000 r.).
W dniach 17-19 czerwca 2002 r. na międzyrządowym spotkaniu w Bolzano, zorganizowanym przez UNEP - Regional Office for Europe we współpracy z Akademią Europejską EURAC (będącą częścią Sekretariatu Konwencji Alpejskiej) przybyłym na zaproszenie Ministra Środowiska Włoch przedstawicielom krajów karpackich przestawiono zasady funkcjonowania Konwencji Alpejskiej i doświadczenia z procesu jej wdrażania. Spotkanie w Bolzano uznało model współpracy regionalnej funkcjonujący w Alpach za możliwy do zastosowania w regionie karpackim i zaleciło przygotowanie Ramowej Konwencji Karpackiej. Rząd Ukrainy zobowiązał się do opracowania (we współpracy z UNEP) projektu tekstu Konwencji oraz przekazania go pozostałym zainteresowanym stronom.
Ideę przyjęcia Konwencji Karpackiej oraz współpracy krajów karpackich i alpejskich zaprezentowano dnia 27 sierpnia 2002 r. w kontekście Międzynarodowego Partnerstwa na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Regionów Górskich (the International Partnership for Sustainable Development of Mountain Regions) na forum Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju (the World Summit for Sustainable Development) w Johannesburgu (RPA), gdzie spotkała się ona z dużym zainteresowaniem i poparciem państw z obu regionów.
Na jesieni 2002 r. oficjalnie uruchomiono proces międzynarodowych negocjacji w sprawie przyszłej umowy międzynarodowej. Pierwsza runda negocjacji nad projektem przedłożonym przez stronę ukraińską miała miejsce podczas spotkania w dniach 14-15 października 2002 r. w Vaduz (Liechtenstein). Na kolejnych spotkaniach (19-20 grudnia 2002 r. w Genewie, 23-25 lutego 2003 r. w Wiedniu oraz 20-22 marca 2003 r. w Bolzano) pełnomocnicy państw regionu karpackiego uzgodnili tekst przyszłej Ramowej Konwencji.
Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat (Konwencja Karpacka) została przyjęta dnia 22 maja 2003 r. podczas Piątej Konferencji Ministrów Środowisko dla Europy.
Państwa karpackie powierzyły UNEP obsługę procesu Konwencji, a Rząd Austrii zaoferował możliwość tymczasowego goszczenia Sekretariatu Konwencji oraz swoje wsparcie finansowe. Dnia 1 maja 2004 r. w Vienna International Centre (siedzibie Biura Narodów Zjednoczonych w Wiedniu) rozpoczął działalność tymczasowy Sekretariat Konwencji Karpackiej.
Konwencja Karpacka weszła w życie dnia 4 stycznia 2006 r., w stosunku do pierwszych czterech stron: Republiki Czeskiej, Republiki Słowackiej, Ukrainy i Węgier. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję Karpacką dnia 27 lutego 2006 r., weszła ona w życie w stosunku do Polski dnia 19 czerwca 2006 r. W stosunku do Rumunii Konwencja weszła w życie dnia 6 marca 2007 r., a w stosunku do Republiki Serbii dnia 10 marca 2008 r.
Jak dotychczas miało miejsce pięć Spotkań Konferencji Stron (Conference of the Parties, COP) Konwencji Karpackiej:
COP1 w Kijowie (Ukraina) w dniach 11 - 13 grudnia 2006 r.
COP2 w Bukareszcie (Rumunia) w dniach 17 - 19 czerwca 2008 r.
COP3 w Bratysławie (Republika Słowacka) w dniach 25 - 27 maja 2011 r.
COP4 w Mikulovie (Republika Czeska) w dniach 23 - 26 września 2014 r.
COP5 w Lillafüred (Węgry) w dniach 10 - 12 października 2017 r.
Podczas Pierwszego Spotkania Konferencji Stron (COP1) w Kijowie w 2006 r.
przyjęto:
· regulamin spotkań Konferencji Stron (Rules of Procedure for the Conference of the Parties)
· zasady administrowania Funduszem Powierniczym Konwencji (Financial Rules for the Administration of the Trust Fund for the Framework Convention)
utworzono:
· Komitet Wdrażający Konwencji Karpackiej (Carpathian Convention Implementation Committee, CCIC)
· szereg podległych temu Komitetowi wspólnych Grup Roboczych Konwencji:
· Karpacką Sieć Obszarów Chronionych (Carpathian Network of Protected Areas, CNPA) i jej Komitet Sterujący.
Podczas Drugiego Spotkania Konferencji Stron (COP2) w Bukareszcie w 2008 r.
· przyjęto pierwszy protokół tematyczny do Ramowej Konwencji Karpackiej – Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Dz.U. 2010 Nr 90 poz. 591)
· zadecydowano o opracowaniu i ustanowieniu wykazu dziedzictwa karpackiego (Carpathian Heritage Inventory) jako instrumentu identyfikacji, ochrony i promowania dziedzictwa karpackiego.
Podczas Trzeciego Spotkania Konferencji Stron (COP3) w Bratysławie w 2011 r.
przyjęto:
· Protokół o zrównoważonej gospodarce leśnej
· Protokół o zrównoważonej turystyce (Dz.U. 2013 poz. 682)
· Strategiczny Plan Działań (Strategic Action Plan, SAP) na rzecz wdrażania postanowień Protokołu o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej
· Średniookresową Strategię Karpackiej Sieci Obszarów Chronionych (Medium-Term Strategy of the Carpathian Network of Protected Areas)
· nowe zakresy działań dla Grup Roboczych Konwencji, w tym oddzielne zakresy działań dla dwóch Grup Roboczych: ds. zrównoważonej gospodarki leśnej, oraz ds. zrównoważonego rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich
utworzono:
· Grupę Roboczą Konwencji ds. dostosowania do zmiany klimatu.
Podczas Czwartego Spotkania Konferencji Stron (COP4) w Mikulovie w 2014 r. przyjęto:
· Protokół o zrównoważonym transporcie
· Strategiczny Plan Działań (Strategic Action Plan, SAP) na rzecz wdrażania postanowień Protokołu o zrównoważonej gospodarce leśnej
· Strategię na rzecz rozwoju zrównoważonej turystyki w Karpatach (Strategy for the Sustainable Tourism Development of the Carpathians).
Podczas Piątego Spotkania Konferencji Stron (COP5) w Lillafüred w 2017 r. przyjęto:
Gospodarzem kolejnego Spotkania Konferencji Stron (COP6) Konwencji Karpackiej w 2020 r. będzie Polska, która obejmie wówczas prezydencję Konwencji.
