Wejście w życie i wdrażanie Ramowej Konwencji Karpackiej może przyczynić się do kształtowania polityki górskiej w tych krajach karpackich, które tak jak Polska takiej polityki dotychczas nie posiadały. Realizacja polityki uwzględniającej specyfikę obszarów górskich mogłaby znacząco przyczynić się do przezwyciężania barier rozwojowych właściwych dla takich obszarów, do ograniczenia skali obecnych zagrożeń oraz przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego w oparciu o zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych regionu karpackiego.
Znaczenie i specyfika obszarów górskich
Regiony górskie mają kluczowe znaczenie dla gospodarki wodnej całego kontynentu, będąc obszarami źródliskowymi większości rzek europejskich, które dostarczają innym regionom wodę niezbędną dla rolnictwa, przemysłu i gospodarki komunalnej. Jest to szczególnie istotne w Polsce, gdzie zasoby wodne w przeliczeniu na jednego mieszkańca są, wg danych GIOŚ, trzykrotnie mniejsze niż średnia europejska. Górskie lasy pełnią funkcję retencyjną, zatrzymując wody opadowe i stopniowo uwalniając je do cieków wodnych, co obniża niebezpieczeństwo wystąpienia powodzi. Ponadto, budowane często w górach sztuczne zbiorniki retencyjne dostarczają energii z elektrowni wodnych. Obszary górskie stanowią ponadto istotne centra różnorodności biologicznej i kulturowej, o wybitnych walorach dla turystyki, lecznictwa uzdrowiskowego i rekreacji.
Równocześnie, z uwagi na topografię terenu oraz specyficzne warunki glebowe i klimatyczne, obszary górskie charakteryzują się znacznie mniej korzystnymi od obszarów nizinnych warunkami gospodarowania, zwłaszcza dla rolnictwa i leśnictwa. Dlatego w przypadku większości obszarów górskich zachodzące obecnie zjawisko depopulacji obszarów wiejskich ma większe natężenie niż w przypadku obszarów położonych na nizinach. Charakterystyczne dla obszarów górskich są też słabszy poziom rozwoju infrastruktury i ograniczona dostępność komunikacyjna, wynikające częściowo z wyższych niż na obszarach nizinnych kosztów inwestycji infrastrukturalnych, z uwagi na niekorzystne uwarunkowania przestrzenne i utrudnienia o charakterze technicznym. Obszary górskie są często położone peryferyjnie w stosunku do stolic państw i większych aglomeracji, a w nieodległej przeszłości z uwagi na przygraniczne położenie ich rozwój był wręcz celowo ograniczany z przyczyn politycznych.
Wyżej wspomniane niekorzystne warunki gospodarowania i ograniczenia rozwojowe są nadal aktualne w posiadającym wyjątkowy potencjał ekologiczny i gospodarczy regionie karpackim, stojącym w obliczu gwałtownych przemian środowiskowych, społecznych, demograficznych i gospodarczych. Natomiast brak stosownej polityki górskiej, umożliwiającej zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, może w ciągu najbliższych lat doprowadzić w regionie karpackim do nieodwracalnych zmian środowiska naturalnego oraz utraty stanowiących jego potencjał rozwojowy wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych.
Polityki górskie w Europie
Parlament Europejski w Rezolucji z dnia 22 września 2010 r. w sprawie europejskiej strategii na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego regionów górskich, wysp i obszarów słabo zaludnionych (2012/C 50 E/07) wyraził przekonanie, że obszary te zasługują na odrębne programy rozwoju regionalnego, oraz że w myśl art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej szczególną uwagę należy poświęcić regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych (jak np. regiony transgraniczne i górskie). Winno to znaleźć odzwierciedlenie w strategiach na rzecz rozwoju i środkach mających na celu przezwyciężenie trudności, dostosowanie strukturalne tych regionów, oraz wykorzystanie ich potencjału i zwiększenie ich konkurencyjności. PE wezwał do wprowadzenia zintegrowanej i elastycznej europejskiej strategii politycznej na rzecz takich obszarów.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązuje ponadto zasada prowadzenia zróżnicowanej polityki regionalnej, dostosowanej do potrzeb mieszkańców poszczególnych regionów geograficznych i możliwości wykorzystania zasobów tych regionów. Zasada ta dotyczy również obszarów górskich.
Z uwagi na powyższe, w państwach gdzie obszary górskie mają istotny udział w powierzchni terytorium formułuje i wdraża się specjalne polityki górskie i strategie rozwojowe dla obszarów górskich. Mają one m.in. wyrównywać szanse rozwojowe oraz wspomagać wielosektorowość lokalnego rozwoju gospodarczego, by obniżyć negatywne efekty uzależnienia lokalnej gospodarki od kondycji dominującego wcześniej na tych obszarach rolnictwa.
W krajach takich jak Szwecja i Wielka Brytania polityki górskie kładą większy nacisk na kwestie ochrony środowiska oraz role obszarów górskich jako środowiska rekreacji dla mieszkańców obszarów zurbanizowanych. Bardziej kompleksowy charakter mają specjalne ustawy (prawa górskie) przyjęte np. w 1985 r. we Francji lub w 1994 r. we Włoszech, stanowiące prawną podstawę prowadzenia polityki zrównoważonego rozwoju obszarów górskich w tych państwach. Specjalne akty prawne dotyczące obszarów górskich mogą też być przyjmowane na szczeblu regionalnym, jak np. prawo wysokogórskie Katalonii (Hiszpania) z 1983 r.
Ustawa obowiązująca we Francji od 1985 r. dotyczy ochrony i rozwoju regionów górskich, precyzuje cele i zasady specjalnej polityki regionalnej mającej na celu wspomaganie ich zrównoważonego rozwoju, który prowadzić ma do optymalnego wykorzystania zasobów lokalnych oraz ustanowienia właściwego parytetu między warunkami życia i poziomem dochodów mieszkańców gór w porównaniu z mieszkańcami innych regionów. Ustawa dostosowuje zapisy szeregu innych aktów prawa wewnętrznego Republiki Francuskiej do specyfiki obszarów górskich, oraz nadaje szerokie kompetencje organom samorządu terytorialnego. Powołuje ponadto kolegialne ciała opiniodawcze (komitety, fr. Commissariates des Massifs) dla poszczególnych masywów górskich Francji, tj. Alp, Pirenejów, Masywu Centralnego, Jury, Wogezów i wyspy Reunion, oraz specjalną radę działającą na szczeblu centralnym. Ustawa ta daje ponadto możliwość wykorzystywania specjalnych państwowych funduszy pomocowych na rzecz rozwoju, zagospodarowania i ochrony obszarów górskich.
Niektóre kraje karpackie starały się opracować i wdrożyć własną politykę górską. Przyjęte w 1995 r.na Ukrainie specjalne prawo górskie zakładało wsparcie państwa dla poprawy materialnych warunków życia mieszkańców osad w górach (przez np. subsydia, pożyczki, dodatki do wynagrodzeń) oraz zapewnienia rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów górskich, np. przez techniczną i finansową pomoc państwa na rzecz rozwoju rolnictwa w obszarach górskich i rozbudowy infrastruktury (np. komunikacyjnej i transportowej). Wdrożenie tych przepisów nie okazało się jednak możliwe z uwagi na sytuację gospodarczą Ukrainy. Projekt specjalnego prawa górskiego został również przygotowany w Rumunii.
Polityka górska w Polsce
Również w Polsce regiony górskie zawsze stanowiły obszar wyraźnie odróżniający się od pozostałych regionów kraju, zarówno z racji swej odrębności geograficznej i wyraźnej tożsamości kulturowej, jak też odmiennych warunków życia i sposobów gospodarowania.
Zgodnie z Art. 2 ust. 1 Ramowej Konwencji Karpackiej jej Strony zobowiązane są prowadzić wszechstronną politykę na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, również przez uwzględnienie celów i postanowień Konwencji w politykach sektorowych poszczególnych Stron (dotyczących np. planowania przestrzennego, rolnictwa, leśnictwa, transportu i turystyki), lepszą koordynację tych polityk oraz zastosowanie zasady zintegrowanego podejścia do gospodarowania zasobami ziemi.
