Współpraca stron Konwencji Karpackiej (Dz.U. 2007 Nr 96 poz. 634) w dziedzinie planowania przestrzennego oraz uwzględnianie celów Konwencji w krajowych politykach Stron dotyczących planowania przestrzennego i rozwoju regionalnego mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia jej celów.
Głównym celem Konwencji jest prowadzenie przez państwa będące jej Stronami wszechstronnej polityki na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, dla poprawy jakości życia, wzmocnienia miejscowej gospodarki i społeczności lokalnych oraz zachowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego Karpat. Natomiast głównym celem planowania przestrzennego jest kształtowanie ładu i racjonalne użytkowanie przestrzeni i środowiska oraz zapewnienie warunków harmonijnego rozwoju społecznego i gospodarczego.
Zakres tematyczny Konwencji obejmuje m.in. zintegrowane podejście do gospodarowania zasobami ziemi (Art. 3), ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Art. 4), dziedzictwo kulturowe (Art. 11), zrównoważoną turystykę (Art. 9), rolnictwo i leśnictwo (Art. 7), polityki dotyczące zarządzania wodami dorzeczy (Art. 6), transportu i infrastruktury (Art. 8) oraz przemysłu i energii (Art. 10). Każdy z dotyczących powyższych dziedzin protokołów tematycznych do Ramowej Konwencji Karpackiej zawiera stosowne postanowienie o włączaniu celów danego protokołu do innych polityk sektorowych, w tym polityki planowania przestrzennego. Ponadto w Art. 2 ust. 2 lit. (e) Konwencja stanowi ogólną zasadę, że podejmując działania w dziedzinach wskazanych w Art. 4 – 13 Strony promować będą zintegrowane planowanie i gospodarowanie zasobami ziemi i wód.
Polityka przestrzenna, której głównym instrumentem jest planowanie przestrzenne, integruje i harmonizuje szereg wyżej wymienionych polityk sektorowych, uwzględniając uwarunkowania przyrodnicze, społeczne, gospodarcze i kulturowe obszaru objętego planowaniem.
Dlatego planowania przestrzennego nie należy postrzegać wyłącznie jako odrębnej dziedziny uregulowanej Konwencją, lecz przede wszystkim jako narzędzie służące do wdrażania postanowień Ramowej Konwencji oraz wszystkich jej protokołów tematycznych.
Planowania przestrzennego dotyczy bezpośrednio Art. 5 Konwencji Karpackiej, zgodnie z którym jej Strony prowadzić będą politykę planowania przestrzennego mającą na celu ochronę i zrównoważony rozwój Karpat, uwzględniającą szczególne uwarunkowania ekologiczne i społeczno-gospodarcze występujące w Karpatach i ich ekosystemach górskich oraz zapewniającą korzyści dla lokalnych mieszkańców (Art. 5 ust. 1).
Konwencja stanowi również, że podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego Konwencją szczególna uwaga powinna być położona na infrastrukturę i usługi w zakresie transgranicznego transportu, energetyki i telekomunikacji; ochronę i zrównoważone użytkowanie zasobów naturalnych; spójność planów rozwoju miast i wsi na terenach przygranicznych; zapobieganie transgranicznym oddziaływaniom zanieczyszczeń; zintegrowane planowanie przestrzenne oraz oceny oddziaływania na środowisko (Art. 5 ust. 3).
Szczególne znaczenie dla osiągania celów Konwencji Karpackiej ma współpraca transgraniczna właściwych jednostek administracji publicznej sąsiadujących ze sobą Stron w dziedzinie planowania przestrzennego obszarów przygranicznych. Art. 5 ust. 2 Konwencji stanowi, że Strony dążyć będą do koordynowania planowania przestrzennego na terenach przygranicznych przez opracowywanie transgranicznych i/lub regionalnych polityk i programów zagospodarowania przestrzennego oraz rozszerzanie i wspieranie współpracy między właściwymi instytucjami regionalnymi i lokalnymi. Dotyczący zrównoważonego rozwoju turystyki Art. 9 Konwencji zaleca opracowywanie skoordynowanych lub wspólnych planów zarządzania transgranicznymi lub przygranicznymi obszarami chronionymi oraz innymi terenami o walorach turystycznych (Art. 9 ust. 2).
Współpracy transgranicznej w dziedzinie planowania przestrzennego wymaga również wdrażanie protokołów tematycznych do Konwencji, np. postanowień Art. 16 Protokołu o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Dz.U. 2010 Nr 90 poz. 591) dotyczącego konsultacji, harmonizacji i koordynacji środków podejmowanych na obszarach przygranicznych (np. w odniesieniu do transgranicznych obszarów chronionych lub naturalnych siedlisk zagrożonych gatunków położonych po obu stronach granicy państwowej); oraz postanowień Art. 20 Protokołu o zrównoważonej turystyce (Dz.U. 2013 poz. 682) dotyczących koordynacji planów zarządzania w zakresie rozwoju turystyki zrównoważonej lub opracowania wspólne ze Stroną sąsiadującą (lub Stronami sąsiadującymi) planów zarządzania dla obszarów przygranicznych w Karpatach.
Drugie Spotkanie Konferencji Stron (COP2) Konwencji Karpackiej w 2008 r. przyjęło decyzję (Decyzja COP2/2.5) wzywającą organy krajów karpackich właściwe do spraw planowania/zagospodarowania przestrzennego do kontynuowania współpracy w kwestiach istotnych dla planowania przestrzennego w celu osiągnięcia terytorialnej spójności regionu karpackiego.
Grupa Robocza Konwencji Karpackiej ds. planowania przestrzennego
Pierwsze Spotkanie Konferencji Stron (COP1) Konwencji Karpackiej w 2006 r. przyjęło decyzję (Decyzja COP1/11.4) o utworzeniu międzynarodowej Grupy Roboczej ds. planowania przestrzennego (Working Group on Spatial Planning, począwszy od 2011 r. określana w dokumentach Konwencji jako Working Group on Spatial Development).
Jak dotychczas działania tej międzynarodowej Grupy podczas trzech spotkań (w latach 2008, 2011 i 2013), dotyczyły, zgodnie z jej aktualnym zakresem zadań, kwestii związanych z opracowaniem wspólnej makroregionalnej strategii dla Karpat, proponowanej do przyjęcia przez Unię Europejską (podobnej do przyjętej w 2015 r. makroregionalnej strategii UE na rzecz regionu alpejskiego, EUSALP).
Posiedzenia Grupy Roboczej Konwencji Karpackiej ds. planowania przestrzennego (Working Group on Spatial Development).
Zakres zadań Grupy Roboczej Konwencji Karpackiej ds. planowania przestrzennego.
Planowanie przestrzenne dla polskich Karpat
Podstawowym aktem prawnym regulującym proces gospodarowania przestrzenią w Polsce jest ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2016, poz. 778), normująca zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki administracji publicznej różnych szczebli i określająca podział zadań i kompetencji w zakresie planowania przestrzeni.
Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy (w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz stanowiących obowiązujące akty prawa miejscowego MPZP - miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego) należy do zadań własnych gminy (Art. 3 ust. 1), podczas gdy kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej w skali województwa (w tym uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa) należy do zadań samorządu województwa (Art. 3 ust. 3).
W planie miejscowym określa się obowiązkowo (Art. 15. ust. 2) m.in. przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania (MPZP określa zatem funkcje oraz zasięg poszczególnych obszarów); zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego; zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; oraz zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków obecnych na terytorium danej gminy.
