Kodeks Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach został opracowany na podstawie spotkań i dyskusji prowadzonych w Karpackiej Grupie Roboczej ds. Planowania Przestrzennego. Grupa ta została powołana przez Stowarzyszenie Ekopsychologia w ramach projektu pt. „Karpaty łączą - mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej” i miała na celu opracowanie propozycji rozwiązań kluczowych problemów związanych z zagospodarowaniem przestrzennym w Karpatach, służących wdrażaniu Ramowej Konwencji o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat (tzw. Konwencji Karpackiej) w zakresie planowania przestrzennego.
Zespół autorski Kodeksu Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach składa się z ekspertów, naukowców oraz praktyków, zajmujących się planowaniem przestrzennym, dziedzictwem kulturowym, architekturą i urbanistyką, zarządzaniem środowiskiem i ochroną przyrody oraz sektorem pozarządowym.
Skład zespołu autorskiego:
arch. Maciej Nitka (redaktor wiodący, Małopolska Okręgowa Izba Architektów RP, Stowarzyszenie PRO CARPATHIA)
Andrzej Baksik (Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego)
dr Agata Ćwik (Uniwersytet Rzeszowski)
dr arch. Hanna Hrehorowicz-Gaber (Politechnika Krakowska)
Barbara Jabłońska (Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
Monika Kozieł (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie)
Zbigniew Niewiadomski (ekspert ds. Konwencji Karpackiej, Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
Monika Ochwat-Marcinkiewicz (Stowarzyszenie Ekopsychologia)
Monika Rusztecka (Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
dr hab. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus (Politechnika Krakowska)
dr Michał Sobala (Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego)
Niniejszym pragniemy podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do kształtowania tego dokumentu. Dziękujemy uczestnikom spotkań Karpackiej Grupy Roboczej ds. Planowania Przestrzennego oraz tym, które przekazały nam szereg cennych uwag i spostrzeżeń na temat zapisów Kodeksu.
Szczególne podziękowania kierujemy do prof. dr. hab. Jacka Kozaka (Zakład Systemów Informacji Geograficznej, Kartografii i Teledetekcji, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego,) oraz p. arch. Marii Modzelewskiej (Biuro Urbanistyczne Maria Modzelewska) za przekazane uwagi i sugestie co do treści Kodeksu. Dziękujemy również gminom karpackim oraz wszystkim uczestnikom II Forum Gmin Karpackich (Sromowce Niżne, 24 – 25 września 2015 r.), za wkład do dyskusji na temat zapisów ujętych w Kodeksie.
Poniższy Kodeks skierowany jest do jednostek samorządu terytorialnego, planistów przestrzennych, urbanistów i architektów, organizacji pozarządowych, mieszkańców i inwestorów działających na terenie Karpat.
Liczymy, że zapisy Kodeksu znajdą swoje odzwierciedlenie w praktyce planistycznej jednostek samorządowych i że będą stosowane powszechnie.
Ramowa Konwencja o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat (Konwencja Karpacka*) jest międzynarodową umową, podpisaną w roku 2003 przez siedem państw regionu karpackiego (Dz.U. 2007 Nr 96 poz. 634). Głównym celem Konwencji jest prowadzenie przez państwa będące jej Stronami wszechstronnej polityki na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, dla poprawy jakości życia, wzmocnienia miejscowej gospodarki i społeczności lokalnych oraz zachowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego Karpat. Natomiast głównym celem planowania przestrzennego jest kształtowanie ładu przestrzennego i racjonalne użytkowanie przestrzeni i środowiska a także zapewnienie warunków harmonijnego rozwoju społecznego i gospodarczego.
Współpraca stron Konwencji Karpackiej w dziedzinie planowania przestrzennego oraz uwzględnianie celów Konwencji w krajowych politykach Stron dotyczących planowania przestrzennego i rozwoju regionalnego mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia jej celów.
Zakres tematyczny Konwencji obejmuje m.in. zintegrowane podejście do gospodarowania zasobami Ziemi (Art. 3), ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Art. 4), dziedzictwo kulturowe (Art. 11), zrównoważoną turystykę (Art. 9), rolnictwo i leśnictwo (Art. 7), polityki dotyczące zarządzania wodami dorzeczy (Art. 6), transportu i infrastruktury (Art. 8) oraz przemysłu i energii (Art. 10). Każdy z (dotyczących powyższych dziedzin) protokołów tematycznych do Konwencji Karpackiej zawiera stosowne postanowienie o włączaniu celów danego protokołu do innych polityk sektorowych, w tym polityki planowania przestrzennego. Ponadto w Art. 2 ust. 2 lit. (e) Konwencja stanowi ogólną zasadę, że podejmując działania w dziedzinach wskazanych w Art. 4 – 13 Strony promować będą zintegrowane planowanie i gospodarowanie zasobami Ziemi i wód.
Planowania przestrzennego dotyczy bezpośrednio Art. 5 Konwencji Karpackiej, zgodnie z którym Strony prowadzić będą politykę planowania przestrzennego mającą na celu ochronę i zrównoważony rozwój Karpat, uwzględniającą szczególne uwarunkowania ekologiczne i społeczno-gospodarcze występujące w Karpatach i ich ekosystemach górskich oraz zapewniającą korzyści dla lokalnych mieszkańców (Art. 5 ust. 1). Polityka przestrzenna, której głównym instrumentem jest planowanie przestrzenne, integruje i harmonizuje szereg wyżej wymienionych polityk sektorowych, uwzględniając uwarunkowania przyrodnicze, społeczne, gospodarcze i kulturowe obszaru objętego planowaniem.
Dlatego planowania przestrzennego nie należy postrzegać wyłącznie jako odrębnej dziedziny uregulowanej Konwencją, lecz przede wszystkim jako narzędzie służące do wdrażania postanowień Ramowej Konwencji oraz wszystkich jej protokołów tematycznych.
Konwencja stanowi również, że podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego Konwencją szczególna uwaga powinna być położona na infrastrukturę i usługi w zakresie transgranicznego transportu, energetyki i telekomunikacji, ochronę i zrównoważone użytkowanie zasobów naturalnych; spójność planów rozwoju miast i wsi na terenach przygranicznych, zapobieganie transgranicznym oddziaływaniom zanieczyszczeń, zintegrowane planowanie przestrzenne oraz oceny oddziaływania na środowisko (Art. 5 ust. 3).
Konwencja Karpacka nie jest jedynym dokumentem o randze międzynarodowej, w którym poruszane są kwestie planowania przestrzennego. Zasady kształtowania przestrzeni sformułowane zostały także w następujących dokumentach:
Na gruncie polskim także powstają opracowania traktujące o polityce przestrzennej a także potrzebie ochrony i kształtowania przestrzeni o wysokich wartościach funkcjonalnych i estetycznych.
Do tych dokumentów należy zaliczyć:
W ramach diagnozy stanu polskiej przestrzeni stwierdzono, iż mamy do czynienia ze zjawiskiem narastającego chaosu funkcjonalnego i wizualnego, sprzecznego z wymogami rozwoju zrównoważonego, pogarszającego warunki życia obywateli.
