Ideą powstania Słownika był zamiar opisania pojęć związanych z planowaniem przestrzennym w Karpatach - funkcjonujących w obiegu naukowym i prawnym. Intencją autorów haseł było operowanie prostymi i jednoznacznie rozumianymi określeniami. Wyjaśnione poniżej pojęcia stanowią zbiór otwarty – hasła istniejące będą dostosowywane do aktualnego stanu prawa i wiedzy naukowej. Przewidywane jest także uzupełnienie ich listy jeśli – w toku prac nad upowszechnieniem zasad Kodeksu – okaże się to potrzebne. Zapraszamy do komentowania obecnego kształtu słowika i zgłaszanie potrzeb dalszych uzupełnień w zakresie pojęć stosowanych w zasadach Kodeksu....
Lista Pojęć:
dziedzictwo kultury materialnej - Maciej Nitka
gatunki rodzime, gatunki miododajne - Andrzej Baksik, Monika Kozieł
Konwencja Karpacka – Zbigniew Niewiadomski
korytarze ekologiczne - Monika Szewczyk
krajobraz kulturowy - Michał Sobala
ład przestrzenny - Andrzej Baksik, Paweł Kraus
nadmierna rezerwa pod zabudowę - Maciej Nitka
nieprzekraczalna linia zabudowy - Maciej Nitka
obszary zdegradowane – Andrzej Baksik
operaty krajobrazowe - Jadwiga Środulska-Wielgus
opracowania planistyczne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
opracowanie ekofizjograficzne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska - Monika Kozieł
przestrzenie otwarte - Józef Michałek
przywracanie utraconych wartości - Hanna Hrehorowicz-Gaber
regionalne wzorce architektury - Maciej Nitka
rozpraszanie zabudowy - Agata Ćwik
strefy ochrony konserwatorskiej - Paweł Kraus
struktura przestrzenna krajobrazu - Agata Ćwik, Maciej Nitka
tożsamość przyrodniczo-kulturowa - Jadwiga Środulska-Wielgus
tradycyjne cechy zabudowy - Paweł Kraus, Maciej Nitka
tradycyjne zagospodarowanie terenu - Andrzej Baksik
walory widokowe – Agata Ćwik, Jadwiga Środulska-Wielgus
wartości kulturowe regionu Karpat - Paweł Kraus , Maciej Nitka
wartości przyrodnicze regionu Karpat - Monika Kozieł
zielona infrastruktura - Monika Szewczyk
zrównoważone zagospodarowanie przestrzenne – Monika Rusztecka
zrównoważony rozwój - Agata Ćwik
Ideą powstania Słownika był zamiar opisania pojęć związanych z planowaniem przestrzennym w Karpatach - funkcjonujących w obiegu naukowym i prawnym. Intencją autorów haseł było operowanie prostymi i jednoznacznie rozumianymi określeniami. Wyjaśnione poniżej pojęcia stanowią zbiór otwarty – hasła istniejące będą dostosowywane do aktualnego stanu prawa i wiedzy naukowej. Przewidywane jest także uzupełnienie ich listy jeśli – w toku prac nad upowszechnieniem zasad Kodeksu – okaże się to potrzebne. Zapraszamy do komentowania obecnego kształtu słowika i zgłaszanie potrzeb dalszych uzupełnień w zakresie pojęć stosowanych w zasadach Kodeksu....
Lista Pojęć:
dziedzictwo kultury materialnej - Maciej Nitka
gatunki rodzime, gatunki miododajne - Andrzej Baksik, Monika Kozieł
Konwencja Karpacka – Zbigniew Niewiadomski
korytarze ekologiczne - Monika Szewczyk
krajobraz kulturowy - Michał Sobala
ład przestrzenny - Andrzej Baksik, Paweł Kraus
nadmierna rezerwa pod zabudowę - Maciej Nitka
nieprzekraczalna linia zabudowy - Maciej Nitka
obszary zdegradowane – Andrzej Baksik
operaty krajobrazowe - Jadwiga Środulska-Wielgus
opracowania planistyczne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
opracowanie ekofizjograficzne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska - Monika Kozieł
przestrzenie otwarte - Józef Michałek
przywracanie utraconych wartości - Hanna Hrehorowicz-Gaber
regionalne wzorce architektury - Maciej Nitka
rozpraszanie zabudowy - Agata Ćwik
strefy ochrony konserwatorskiej - Paweł Kraus
struktura przestrzenna krajobrazu - Agata Ćwik, Maciej Nitka
tożsamość przyrodniczo-kulturowa - Jadwiga Środulska-Wielgus
tradycyjne cechy zabudowy - Paweł Kraus, Maciej Nitka
tradycyjne zagospodarowanie terenu - Andrzej Baksik
walory widokowe – Agata Ćwik, Jadwiga Środulska-Wielgus
wartości kulturowe regionu Karpat - Paweł Kraus , Maciej Nitka
wartości przyrodnicze regionu Karpat - Monika Kozieł
zielona infrastruktura - Monika Szewczyk
zrównoważone zagospodarowanie przestrzenne – Monika Rusztecka
zrównoważony rozwój - Agata Ćwik
dziedzictwo kultury materialnej
Przejęte od poprzednich pokoleń wytwory ludzkiej pracy.
Są to zarówno wykopaliska archeologiczne jak i (historycznie późniejsze): zespoły budynków, czy poszczególne obiekty. Obejmują ich wyposażenie nieruchome (części obiektów) i ruchome (meble, elementy zdobnicze). Zaliczają się do nich budowle infrastruktury komunikacyjnej (drogi, mosty), służące obronności (zamki, warownie, bramy i mury miejskie), spełniające powszednią rolę użytkową (jak narzędzia, ubiory) czy służące celom duchowym (obrazy, instrumenty). Dziedzictwem kultury materialnej jest także – stworzony przez człowieka – krajobraz rolniczy.
Są to więc wytwory o charakterze zarówno monumentalnym jak i bardzo drobne przedmioty służące celom dnia codziennego i celebrowaniu świąt. Łączy je czas powstania i fakt, iż służąc ludziom im współczesnym - stanowią dowód ich wiedzy, umiejętności i odrębności kulturowej.
Są to również przedmioty, za pomocą których powstawały wytwory kultury niematerialnej (np. służące muzykowaniu czy rozwijaniu nauki). Opisują sposoby dostosowywania warunków życia do wymogów terenu i klimatu. O tym, iż stanowią dziedzictwo kultury przesądza fakt, iż są świadkami minionych czasów, opisują stan wiedzy i praktyki przodków.
Wydaje się jednakże, że pojęcie wyjątkowej i powszechnej wartości nie oddaje w pełni roli jaką opisane wyżej (często zupełnie zwyczajne) obiekty - będące wszakże dziełem rąk ludzkich - pełnią w dokumentowaniu historii materialnej poprzednich pokoleń.
gatunki rodzime, rośliny miododajne
Gatunki rodzime – gatunki występujące w obszarze swojego naturalnego zasięgu geograficznego. Mogą być wypierane przez gatunki inwazyjne, najczęściej wskutek działalności człowieka. Tutaj: rodzime gatunki drzew i krzewów, które decydują o krajobrazie danego terenu i jego różnorodności biologicznej, gdyż zapewniają miejsce do życia oraz pokarm wielu gatunkom zwierząt. Za nasadzaniem rodzimych gatunków roślin przemawia również ekonomia, ponieważ gatunki te są dobrze dostosowane do warunków klimatycznych panujących na danym obszarze, nie wymagają żadnych szczególnych zabiegów, a także tworzą spójną całość z otoczeniem.
Gmina wydając decyzje na wycinkę drzew powinna w uzasadnieniu decyzji wskazywać konieczność nasadzania gatunków drzew i krzewów rodzimych.
Rośliny miododajne – to drzewa, krzewy, zioła, dostarczające pokarmu (nektar, spadź, pyłek) głównie owadom zapylającym je (w szczególności pszczole miodnej, trzmielom), dzięki czemu człowiek pozyskuje przede wszystkim miód ale także pyłek, propolis, wosk, jad, mleczko pszczele. Rośliny te są ważnym czynnikiem zachowania różnorodności biologicznej na Ziemi (wg A. Einsteina: Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt. Wreszcie przyjdzie kolej na człowieka).
Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat (Konwencja Karpacka) jest drugą w skali światowej (po Konwencji Alpejskiej) wielostronną umową międzynarodową dotyczącą pojedynczego regionu górskiego, ustanowioną na zasadach traktatowych prawa międzynarodowego.
Konwencja Karpacka jest konwencją ramową, nie ustanawia zatem konkretnych, łatwo egzekwowalnych zobowiązań, lecz wyraża wolę współpracy Stron na rzecz osiągnięcia uzgodnionych w Konwencji celów ogólnych oraz określa cele polityczne, zasady współpracy i obowiązki Stron. Dlatego wdrażanie Konwencji Karpackiej wymaga przyjęcia tematycznych protokołów określających szczegółowe zobowiązania Rządów umawiających się Stron w poszczególnych dziedzinach.
Konwencja Karpacka została przyjęta dnia 22 maja 2003 r. w Kijowie i weszła w życie dnia 4 stycznia 2006 r.
Celem Konwencji Karpackiej jest współpraca międzynarodowa oraz prowadzenie przez państwa będące jej Stronami wszechstronnej polityki na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, dla poprawy jakości życia, wzmocnienia miejscowej gospodarki i społeczności lokalnych oraz zachowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego Karpat.
Stronami Konwencji Karpackiej jest siedem państw regionu karpackiego: Republika Czeska, Rzeczpospolita Polska, Rumunia, Republika Serbii, Republika Słowacka, Ukraina i Węgry. Jak dotychczas stroną Konwencji Karpackiej nie stała się Unia Europejska (będąca stroną Konwencji Alpejskiej).
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję Karpacką dnia 27 lutego 2006 r. (Dz.U.2007.96.634)
Konwencja weszła w życie dnia 19 czerwca 2006 r. Stosuje się ją do obszaru o powierzchni 18 612,48 km2 (ok. 6 % powierzchni lądowej kraju), określonego granicami administracyjnymi 200 gmin położonych w województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim.
Konwencja Karpacka:
Zakres tematyczny Konwencji Karpackiej
Konwencja zobowiązuje Strony do podjęcia działań i współpracy w następujących dziedzinach:
Konwencja Karpacka nie odnosi się natomiast bezpośrednio do ochrony środowiska, z uwagi na inne uregulowania prawa międzynarodowego obowiązujące wszystkie Strony Konwencji. Konwencja nie reguluje też kwestii związanych z ochroną zasobów naturalnych, podkreślając jedynie konieczność uwzględniania potrzeb ich ochrony i zrównoważonego użytkowania podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego (Art. 5), potrzebę stosowania przez Strony zintegrowanego podejścia do gospodarowania zasobami ziemi (Art. 3) oraz zrównoważonego wykorzystywania zasobów wodnych (Art. 6).
* Zgodnie z Art. 2 Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Dz.U. z 2011 r. Nr 172, poz. 1018), której Stronami są obecnie wszystkie Strony Konwencji Karpackiej - wiedza tradycyjna stanowi część niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Brzmienie Art. 11 Konwencji Karpackiej wynika z faktu jej przyjęcia w maju 2003 r., poprzedzającego przyjęcie ww. Konwencji UNESCO w październiku 2003 r.
Więcej o Konwencji Karpackiej: http://www.konwencjakarpacka.pl/eksperci/konwencja-karpacka/wdrazanie-konwencji
Struktury krajobrazowe, które pozwalają utrzymać łączność ekologiczną oraz umożliwiają migrację (lokalną lub sezonową) organizmów dzięki czemu może zachodzić wymiana genetyczna pomiędzy populacjami poszczególnych gatunków.
Pod względem funkcjonalnym można wyróżnić korytarze:
Korytarze ekologiczne powinny spełniać odpowiednie parametry. Są to:
W kontekście planowania przestrzennego zachowanie drożności i ciągłości korytarzy ekologicznych na wybranym terenie pozwala przeciwdziałać fragmentacji siedlisk oraz eliminować bariery migracji.
Krajobraz kulturowy jest to przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku oddziaływania czynników naturalnych i działalności człowieka.
Krajobraz kulturowy charakteryzuje się regionalną odrębnością, która wyróżnia dany region od innych.
Krajobraz, jego postać harmonijna lub dysharmonijna jest zapisem naszej działalności w przestrzeni przyrodniczo - kulturowej oraz naszego stosunku do krajobrazu. Krajobraz Karpat w znaczący sposób został przekształcony ręką człowieka.
Ład przestrzenny – oznacza uporządkowanie i harmonię pomiędzy rożnymi elementami przestrzeni i jej funkcjami. Czynnikami ładu przestrzennego w szczególności są:
Pojęcie to zostało także zdefiniowane w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003), gdzie jest rozumiane jako ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne.
nadmierna rezerwa pod zabudowę
Jest to zapobieganie lub ograniczenie wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych, gazowych lub energii w ilościach i składzie powodujących niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko, w tym przyrodę. W gminach występujące najczęstszymi przyczynami zanieczyszczeń środowiska są: niska emisja, związana głównie z niską jakością opału i pieców grzewczych, paleniem śmieci, w tym plastiku, czy emisją spalin, brak przewietrzania, brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków, dzikie wysypiska śmieci, regulacje rzek zwiększające spływ powierzchniowy i powodujące obniżenie poziomu wód gruntowych, nadmierny pobór wody (np. na potrzeby zaśnieżania tras narciarskich) utrudniający proces samooczyszczania rzek.
nieprzekraczalna linia zabudowy
Pojęcie stosowane w zapisach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Należy przez to rozumieć linię ustaloną w formie graficznej, w której może być usytuowana ściana budynku, jej fragment lub słupy podcieni, bez prawa ich przekraczania w kierunku linii rozgraniczającej terenu. Nie dotyczy to nadziemnych elementów architektonicznych takich jak np.: balkon, wspornik, wykusz, gzyms, okap dachu, rynna, rura spustowa, podokienniki oraz inne detale wystroju architektonicznego, nadwieszone nad terenem oraz schodów i pochylni prowadzących do budynku.
W praktyce planistycznej niektóre elementy definicji są modyfikowane przez autorów poszczególnych planów co prowadzi do niespójności prawa i problemów z jego stosowaniem (odmienne interpretacje).
Podstawa prawna tego określenia nie jest sprecyzowana. Także samo określenie „linii zabudowy” zostało zawarte w akcie wykonawczym – Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz.U.2003.164.1587 - §7.8)
Obszary zniekształcone w wyniku koncentracji zjawisk negatywnych w skutkach:
Opracowania, studia i operaty krajobrazowe, mogą być samodzielnymi opracowaniami lub materiałami wyjściowymi do opracowania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, lub elementem wniosków o fundusze zewnętrzne.
Operaty krajobrazowe powinny spełniać dwa zasadnicze cele: określać obszary krajobrazowo cenne oraz prognozować oddziaływanie skutków inwestycji, planów miejscowych na krajobraz. Określenie cech obszarów krajobrazowo cennych powinno opierać się na określeniu zasobu, waloryzacji krajobrazu oraz wytycznych dla dalszego kształtowania (w tym określeniu chłonności krajobrazu). Wpływ na określenie wartości i chłonności krajobrazu mają także walory widokowe. Operaty krajobrazowe powinny być nie tylko narzędziem ochrony krajobrazu, ale przede wszystkim narzędziem wspierającym zrównoważony rozwój, także w zakresie racjonalnej gospodarki przestrzenią. Zarządzanie krajobrazem z wykorzystaniem walorów krajobrazowych może przełożyć się na lepsze wyniki ekonomiczne.
Na szczeblu lokalnym są to następujące dokumenty:
Na potrzeby planów miejscowych i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego powinny być sporządzane opracowania ekofizjograficzne, i Służą one do przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Nie są to załączniki do dokumentów planistycznych, lecz odrębne opracowania, które powinny być źródłem informacji o charakterze analitycznym.
Zgodnie z art. 72.5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U.2013.1232) opracowanie ekofizjograficzne jest dokumentem sporządzanym na potrzeby:
Dokument ten powinien opisywać przyrodnicze uwarunkowania zagospodarowania przestrzeni gminy. Identyfikuje negatywne oddziaływanie na komponenty środowiska i wskazuje sposoby ich eliminowania. Ukazuje kierunki dostosowania przestrzennej struktury użytkowania danego terenu oraz pełnionych funkcji w tej przestrzeni tak, aby nie obniżyć jego wartości przyrodniczej.
Opracowanie ekofizjograficzne powinno uwzględniać cztery etapy (Kistowski M., Pchałek M. 2009, Natura 2000 w planowaniu przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych, Ministerstwo Środowiska):
1) diagnozę stanu środowiska wraz analizą istniejących zagrożeń,
2) ocenę ekofizjograficzną sporządzaną na podstawie wyników diagnozy stanu, mającą na celu ocenę zasobów przyrodniczych terenu w kontekście kierunków zagospodarowania przestrzennego. Na tym etapie wskazywane są ograniczenia dla określonych funkcji i form zagospodarowania przestrzennego, wynikające z przyrodniczych wartości terenu objętego dokumentem planistycznym;
3) prognozę zmian w środowisku na podstawie aktualnego użytkowania i zagospodarowania terenu, w tym identyfikację konfliktów,
4) wskazania i rekomendacje ekofizjograficzne mające na celu wskazanie sposobu minimalizacji negatywnego oddziaływania zagospodarowania terenu na środowisko przyrodnicze, wskazanie kluczowych obszarów funkcjonalnych pod względem przyrodniczym (np. korytarze ekologiczne, obszary chronione itp.). Na tym etapie rekomendowane są również potencjalne zmiany w reżimie ochronnym terenów najcenniejszych pod względem przyrodniczym oraz definiowane tereny dedykowane do pełnienia funkcji społeczno-gospodarczych.
Zakres merytoryczny opracowania ekofizjograficznego jest zdefiniowany w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U. 2002 nr 155 poz. 1298).
przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska
Jest to zapobieganie lub ograniczenie wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych, gazowych lub energii w ilościach i składzie powodujących niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko, w tym przyrodę. Najczęstszymi przyczynami zanieczyszczeń środowiska są: niska emisja, gorszą jakością opału, brak przewietrzania, brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków, dzikie wysypiska śmieci, regulacje rzek zwiększające spływ powierzchniowy i powodujące obniżenie poziomu wód gruntowych, nadmierny pobór wody (np. na potrzeby zaśnieżania tras narciarskich) utrudniający proces samooczyszczania rzek.
Zwarty obszar łąk i pastwisk, terenów zielonych poza obszarem zabudowania urozmaicony drzewami lub krzewami, posiadający istotne walory krajobrazowe i przyrodnicze otwartych siedlisk łąkowych, wykorzystywany, bądź nadający się do wykorzystania związanego z tradycyjnym wypasem zwierząt gospodarskich takich jak owce, kozy, krowy czy konie.
przywracanie utraconych wartości
Działanie mające na celu przywrócenie dawnego, pierwotnego stanu rzeczy lub odtworzenie dawnych wartości na podstawie zachowanych reliktów. W literalnym rozumieniu jest to przewrócenie pierwotnego stanu rzeczy jako forma naprawienia szkody.
Pojęcie to może dotyczyć walorów przyrodniczych i kulturowych krajobrazu.
W odniesieniu do zasobów przyrodniczych przywracanie utraconych wartości odnosi się najczęściej do:
- przywracania przyrodzie gatunków zagrożonych wyginięciem w skutek zmian środowiskowych,
- przywracania ciągłości korytarzy ekologicznych,
- renaturyzacji czyli przywracanie środowisku stanu naturalnego - możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta.
W odniesieniu do zasobów kulturowych przywracanie utraconych wartości odnosi się do sfery materialnej i niematerialnej dziedzictwa.
W zakresie kultury materialnej jest to np.:
- rewaloryzacja – czyli działanie mające na celu przywrócenie wartości użytkowych i ekspozycję dziedzictwa kulturowego istniejących zabytków architektury, i zespołów urbanistycznych,
- rehabilitacja - działanie polegające na przywracaniu obszarom zdegradowanym (np. poprzemysłowym, po PGR-owskim, powojskowym) - wartości przestrzennych i użytkowych,
- rekonstrukcja – odtworzenie repliki wartościowego obiektu, lub układu przestrzennego obiektów według posiadanych materiałów ikonograficznych.
W zakresie kultury niematerialnej jest to: przywracanie lokalnego dziedzictwa w postaci wskrzeszania i pielęgnacji pozostałości tradycji rzemieślniczych, świątecznych, języka i przekazów ustnych, muzyki, wiedzy i sztuki ludowej.
regionalne wzorce architektury
Utrwalone w tradycji regionu i powszechnie stosowane formy architektoniczne. Określenie formy architektoniczne obejmuje zarówno wzajemny układ budynków i ich funkcji (por.: tradycyjne cechy zabudowy) – jak i elementy składowe pojedynczego budynku (rozkład funkcji, proporcje np. wysokości dachu do wysokości ściany), kształtu dachu (ilość połaci, ich nachylenie i pokrycie), wykonanie detali, stosowane kolory i sposób wykończenia a także zastosowane elementy ozdobne. Do regionalnych wzorców zaliczają się także techniki wznoszenia budynków. Stanowią o tożsamości kulturowej, są powodem uzasadnionej satysfakcji mieszkańców. Odpowiednio opracowane, eksponowane i spopularyzowane - mogą być wystarczającą przyczyną powstania lub zintensyfikowania ruchu turystycznego i co za tym idzie – rozwoju lokalnej gospodarki.
Zwykle utożsamiane ze zjawiskiem rozlewania się obszarów zabudowanych na tereny niezurbanizowane, pełniące uprzednio przede wszystkim funkcje rolnicze i leśne. Powstawanie nowych budynków poza zwartym zasięgiem osadnictwa powoduje negatywne skutki ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Należą do nich głównie koszty doprowadzenia mediów, ponoszone przez gminę czasem dla jednego budynku (doprowadzenie wody, prądu, gazu i kanalizacji, a także nakłady na budowę i utrzymanie dróg dojazdowych, itp.).
Zwiększone odległości do centrów osadniczych powodują spadek dostępności usług edukacyjnych, zdrowotnych i innych, a także do osłabiania tradycyjnych więzów i relacji międzysąsiedzkich. Rozbudowany system dróg prowadzi do szybszego spływu wód opadowych i zmniejszonej retencji oraz utraty terenów rolnych i leśnych. Wkraczanie na nowe tereny może być również przyczyną do uruchamiania się zjawisk osuwiskowych. Istotnym skutkiem rozpraszania zabudowy w górach jest utrata walorów estetyczno-widokowych krajobrazu, a tym samym spadek atrakcyjności terenów dla turystyki. Rozpraszanie zabudowy w Karpatach często prowadzi do przerywania ważnych korytarzy migracyjnych zwierząt.
strefy ochrony konserwatorskiej
Są to ustalone w dokumentach planistycznych gmin obszary zabudowy posiadające wartości zabytkowe, dla których obowiązuje nakaz uzgadniania i opiniowania działań inwestycyjnych z konserwatorem zabytków.
struktura przestrzenna krajobrazu
Podział obszaru na jednostki przestrzenne, zbudowane z elementów środowiska przyrodniczego i związanych z działalnością człowieka, nieustannie zmieniające się w czasie i posiadające swoje naturalne granice. Jakość tych elementów i ich wzajemne relacje decydują o jakości krajobrazu. Struktura krajobrazu wpływa na procesy funkcjonowania środowiska, dlatego też w planowaniu przestrzennym wydziela się jednostki funkcjonalno-przestrzenne. Kształtowanie prawidłowej struktury krajobrazu w górach jest niezmiernie ważne dla opłacalności prowadzenia różnych form gospodarki, a zwłaszcza rolnictwa i turystyki. Istotne jest także dla zachowania różnorodności biologicznej, a także dziedzictwa kulturowego.
Strukturę przestrzenną krajobrazu definiuje się także jako zespół elementów tworzących kompozycję wnętrza krajobrazowego. Każde obserwowane wnętrze pozwala wydzielić jego elementy składowe (formy ograniczające to wnętrze od góry, z dołu i z obu krawędzi bocznych). Można także odnaleźć we wnętrzu elementy unikalne, tworzące jego centralny punkt kompozycji lub tworzące osie widokowe. Właściwe kształtowanie tych wnętrz z zachowaniem tradycyjnych elementów przestrzeni (układów kompozycji zieleni, układów osadniczych) jest niezwykle istotne dla budowania lokalnej tożsamości (por. definicję: tradycyjne cechy zabudowy).
tożsamość przyrodniczo - kulturowa
Tożsamość można określić jako spotkanie teraźniejszości z przeszłością i przewidywaną przyszłością. Poczucie tożsamości wyraża się w takich pojęciach jak: mała ojczyzna, swojskość, tutejszość czy zakorzenienie. Będące w ścisłym związku elementy tożsamości kulturowej i przyrodniczej, tworzą nową jakość (skumulowaną) składając się na wizualną postać krajobrazu. Tożsamość w krajobrazie wyraża się na równi poprzez tradycyjną zabudowę, tradycyjne materiały a także utrwalonym tradycją doborem gatunków: bylin i roślin jednorocznych w ogródkach ozdobnych, sadów, zadrzewień śródpolnych.
Elementami tożsamości kulturowej w skali Karpat są tradycyjne formy budownictwa (np. budynki mieszkalne, gospodarcze, spichlerze) tradycyjny układ zabudowań na działce siedliskowej, położenie działki siedliskowej- zabudowa polaniarska (szałasy, bacówki) czy sezonowa a także związane z danym regionem: język, gwara, literatura lokalna, obyczaje.
Tożsamość przyrodnicza regionu wynika ze świadomości bogactwa i unikatowości środowiska regionu a także poszczególnych jego elementów takich jak okazy drzew, formy geologiczne, charakterystyczna roślinność, również związana z użytkowaniem ziemi. Analiza tożsamości przyrodniczej pozwala na zidentyfikowanie zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym, występowanie gatunków obcego pochodzenia oraz gatunków inwazyjnych.
Tożsamość przyrodniczo – kulturowa definiuje relacje pomiędzy działalnością człowieka i środowiskiem przyrodniczym zakresem ingerencji i symbiozy człowieka w krajobrazie Karpat.
Są to formy i elementy zabudowy stworzone w przeszłości, znaczące historię danego miejsca, decydujące o jego funkcjonalnej, kulturowej i psychologicznej odrębności. Obejmują one zespoły zabudowy i inne elementy kształtujące tzw. sylwetę (wsi, miasteczka). Są także widoczne w zachowanych pojedynczych obiektach. Dotyczą wielkości, układu poszczególnych elementów składowych (układu obiektów) względem siebie i w relacji do głównego układu komunikacyjnego lub biegu rzeki, relacji do elementów dominujących (wieża kościoła). Obejmują także zespół cech związanych z zabudową jednostkowej zagrody czy domu począwszy od wejścia (brama, ogrodzenie) poprzez elementy składowe (budynek mieszkalny i gospodarczy) jak i elementy małej architektury (kapliczka, studnia, żuraw) czy krajobrazu (ogródki przydomowe).
tradycyjne zagospodarowanie terenu
Zagospodarowanie respektujące historyczne, kulturowe i środowiskowe uwarunkowania, wpisujące się harmonijnie w otaczający krajobraz i podkreślające specyfikę miejsca, jego charakter i tradycje.
Walory widokowe stanowią jeden z głównych czynników wpływających na atrakcyjność (wartość) krajobrazu, zwłaszcza dla turystyki. Kluczowe w ocenianiu walorów widokowych jest określenie punktów, ciągów oraz płaszczyzn widokowych. W terenach górskich istotną rolę w odbiorze krajobrazu, spełniają panoramy (zarówno z pasm górskich – ekspozycja czynna, jak i na pasma górskie – ekspozycja bierna. Szczególnie cenne i podlegające ochronie powinny być wieloplanowe, nasycone akcentami, rozległe panoramy, które są unikatowe w krajobrazie górskim. Zjawiskami, które powodują ich utratę są: zarastanie polan i elementy krajobrazu wprowadzane przez człowieka, np. zabudowa rozproszona.
wartości kulturowe regionu Karpat
Specyficzne, unikalne w skali kraju ukształtowanie terenu Karpat, a co za tym idzie, również odrębność klimatyczna, przyrodnicza – były zasadniczymi czynnikami kształtowania się form kultury tego regionu. Teren, klimat i przyroda kierowały wszelkimi działaniami człowieka na tym obszarze. Wykształciły one wzorce kulturowe uwidocznione we wszystkich przejawach działalności człowieka: w sposobie uprawy ziemi, gospodarki, budownictwa, w tradycji kulturalnej: materialnej (budownictwo, rzemiosło) i niematerialnej (obyczaje, stroje, pieśni i przekazy, przywiązanie do rodzinnej ziemi).
Wspomniane czynniki powodowały migracje ludności, co skutkowało, iż poszczególne regiony wykształciły i posiadają do dziś odrębne formy kulturowe jednakże zachowując główne cechy tradycji regionu Karpat.
wartości przyrodnicze regionu Karpat
Karpaty wyróżniają się wyjątkowym bogactwem i różnorodnością gatunkową, są też miejscem występowania licznych gatunków endemicznych. Ze względu na ukształtowanie terenu oraz istniejące formy ochrony przyrody (głównie parki narodowe) zachowane są tu lasy o charakterze pierwotnym niezbędne dla zachowania wielu rzadkich i zagrożonych gatunków, w tym np. dużych drapieżników: wilka i rysia, a także niedźwiedzia brunatnego, który występuje tylko w Karpatach. Ponadto w miejscach bardziej dostępnych dla człowieka, gdzie prowadzona jest gospodarka leśna i rolna, mająca charakter ekstensywny, wykształciło się wiele siedlisk półnaturalnych, m.in. łąk, bogatych florystycznie muraw bliźniczkowych, młak, znacznie wzbogacających różnorodność biologiczną Karpat. Jedną z głównych form gospodarowania w Karpatach była gospodarka pastersko – kośna, jednak zaniechanie takiej gospodarki może doprowadzić do naturalnej sukcesji, a w konsekwencji degradacji lub utraty cennych siedlisk półnaturalnych, tak charakterystycznych dla tego regionu. Karpaty są największym w Europie Środkowej naturalnym korytarzem ekologicznym, dlatego ważne jest zachowanie ciągłości pomiędzy poszczególnymi enklawami będącymi ostojami gatunków zwierząt.
Zielona infrastruktura to sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych, zaprojektowana i zarządzana w sposób mający zapewnić szeroką gamę usług ekosystemowych.
Odpowiednio zaplanowana zielona infrastruktura, zarówno w skali regionalnej jak i lokalnej, pozwala zachować łączność ekologiczną, ograniczyć spadek różnorodności biologicznej wynikający z fragmentacji siedlisk i krajobrazu oraz sprzyja adaptacji do zmian klimatu i łagodzeniu ich skutków.
Do potencjalnych elementów zielonej infrastruktury zaliczane są m.in.:
W przestrzeni rolniczej do elementów zielonej infrastruktury można zaliczyć m.in.:
Wdrożenie zielonej infrastruktury jest obowiązkiem państw członkowskich Unii Europejskiej. Na obszarach rolniczych działania związane z zieloną infrastrukturą są wspierane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Wspólną Politykę Rolną 2014-2022.
Usługi ekosystemowe to korzyści które czerpie człowiek z otaczających go ekosystemów. Koncepcja usług ekosystemowych przekłada przekaz nauk przyrodniczych na język ekonomii. Sprowadza ekologiczną złożoność ekosystemów, do stosunkowo ograniczonej liczby pełnionych przez nie funkcji mających znaczenie z ludzkiego punktu widzenia. Usługi dzieli się na:
Funkcje te wiąże się z zestawami określonych korzyści, czyli usług które potencjalnie można wycenić, a wartość usługi przedstawić jako konkretną kwotę.
zrównoważone zagospodarowanie przestrzenne
Zagospodarowanie przestrzenne będące wynikiem polityki przestrzennej uwzględniającej potrzeby zrównoważonego rozwoju oraz zachowania ładu przestrzennego (zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717), dzięki właściwemu planowaniu przestrzennemu przyczyniającemu się do zachowania bądź odtworzenia wartości przyrodniczych i walorów krajobrazowych terenu (m.in. przez stosowanie się do postanowień odnoszącego się do zagospodarowania przestrzennego Działu VII ustawy Prawo ochrony środowiska - Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627).
Rozwój społeczno-gospodarczy, możliwy do osiągnięcia jedynie wtedy, kiedy realizowane są równocześnie trzy najbardziej podstawowe jego wymiary: ekonomiczny, społeczny i przyrodniczy. W zagospodarowaniu przestrzennym formami zgodnymi z tą ideą mogą być np. takie, które są opłacalne ekonomicznie, pożądane społecznie i nie ingerują nadmiernie w procesy przyrodnicze. Wprowadzanie zrównoważonego rozwoju wynika z konieczności zaspokajania potrzeb zarówno ludzi współcześnie żyjących, jak i przyszłych pokoleń.
Pojęcie to zostało wpisane do polskiej Konstytucji i zdefiniowane w Prawie ochrony środowiska (Dz. U. 2001, Nr 62 poz. 672). Obok ładu przestrzennego powinno stanowić filar planowania przestrzennego.
21 listopada 2016
W odniesieniu do zasobów kulturowych przywracanie utraconych wartości odnosi się do sfery materialnej i niematerialnej dziedzictwa.
W zakresie kultury materialnej jest to np.:
- rewaloryzacja – czyli działanie mające na celu przywrócenie wartości użytkowych i ekspozycję dziedzictwa kulturowego istniejących zabytków architektury, i zespołów urbanistycznych.
- rehabilitacja - działanie polegające na przywracaniu obszarom zdegradowanym (np. poprzemysłowym, po PGR-owskim, powojskowym) - wartości przestrzennych i użytkowych
- rekonstrukcja – odtworzenie repliki wartościowego obiektu, lub układu przestrzennego obiektów według posiadanych materiałów ikonograficznych .